Özgürlük sana yapılanla ne yaptığındır… – Jean Paul Sartre
“Travma bilgili” (trauma-informed) kavramı günümüzde sağlık, eğitim ve topluluk alanlarında giderek daha yaygın hale geldi; ancak bu yaklaşımın faydaları sanat dünyasında, özellikle de performans sanatlarında da büyük önem taşıyor. Travma bilgili yaklaşım, bireyin yaşadığı zorlu ya da travmatik olayların beynini ve sinir sistemini yeniden yapılandırdığını kabul eder. Bu durum zihinsel veya fiziksel sorunlara yol açabilir ve birçok birey için zorlayıcı olabilir.
ABD Ulusal Davranışsal Sağlık Konseyi’nin araştırmaları, ABD’li yetişkinlerin %70’inin hayatında en az bir kez travmatik bir olay yaşadığını gösterirken, ruh sağlığı hizmeti alan danışanların %90’ı travma deneyimlediğini bildirmiştir. Bu durum, sanatla uğraşan bireylerin de geçmişlerinde travma yaşamış olabileceğini gösteriyor.
Özellikle performans sanatlarında, duygusal ve fiziksel sınırlarla çalışmak hem oyuncular hem de sanatçılar için zorlayıcı olabilir. Bu yüzden, travma bilgili yaklaşımlar sanatta güvenli alanlar yaratmak için gereklidir.
1990’larda Judith Hermann ve Bessel van der Kolk gibi uzmanlar travmanın farklı yönlerine dair önemli çalışmalar yayınladı. 1998’de yapılan Olumsuz Çocukluk Çağı Deneyimleri araştırması da çocukluk dönemindeki travmaların ilerleyen yaşlarda sağlık sorunlarına yol açabileceğini ortaya koydu. Özellikle sanat dünyasında geçmiş travmaların yüzeye gelebileceği çalışmalar yaparken, bireylerin güvenliğini sağlamak için bu bilgilere dayanmak önemlidir.
SAMHSA’nın belirlediği travma bilgili yaklaşımın altı ilkesi bu bağlamda sanat ve performans alanında çalışan herkes için yol göstericidir:
- Güvenlik: Sanatçılar için fiziksel ve duygusal güvenliği sağlamak çok önemlidir. Bu, sahne üzerindeki fiziksel yakınlık kadar, duygusal açıdan da güvenli hissetmeyi kapsar.
- Güvenilirlik ve Şeffaflık: Yönetmenler, yapımcılar ve tüm ekip, kararların açıkça paylaşılmasını sağlayarak sanatçılarla güven ilişkisi kurar.
- Akran Desteği: Performans alanında, özellikle zorlayıcı sahnelerde çalışan oyuncular için destekleyici bir akran ağı oluşturmak güven verir.
- İşbirliği ve Karşılıklılık: Tüm ekibin işbirlikçi bir tutum benimsemesi ve hiyerarşi duygusunu azaltması, sanatçının kendini daha özgür ve güvende hissetmesini sağlar.
- Güçlendirme, Ses ve Seçim: Sanatçıların yaratıcı süreçlerde kendi seçim haklarına sahip olması, onların kendilerine olan güvenlerini artırır ve travmadan iyileşme süreçlerine katkı sağlar.
- Kültürel, Tarihsel ve Toplumsal Cinsiyet Konuları: Farklı geçmişlere sahip bireylerin ihtiyaçlarına saygı gösterilerek kapsayıcı bir ortam yaratılmalıdır.
Sanatta travma bilgili bir yaklaşımı benimsemek, performans sürecinde yaratıcılığı güçlendirir ve sanatçıların kendilerini ifade etme sürecinde destek sağlar. Bu anlayış, hem sanatçılar hem de seyirciler için dönüştürücü bir deneyime kapı açabilir.
Travma bilgili uygulayıcılar, travma alanında eğitimlerine devam etmeyi taahhüt ederler, alandaki yenilik, gelişime ve uygulamaları takip ederler, güvenlik, güvenilirlik ve şeffaflık, akran desteği, işbirliği ve karşılıklılık, güçlendirme, söz ve seçim, kültürel, tarihsel, toplumsal ve cinsiyet konuları gibi bazı temel prensipleri içselleştirir ve buna uygun hareket ederler.