VAGUS SINIRI FONKSIYON BOZUKLUKLARI

VAGUS SİNİRİ FONKSİYON BOZUKLUĞU (DİSFONKSİYONU)

Vagus sinirinin düzgün işleyişi hem fiziksel hem de zihinsel sağlık için hayati önem taşıyor. Vagus siniri bağırsak ve beyin arasında çift yönlü bir bağlantı sağlar ve (tiroid ve adrenal bezler hariç) tüm önemli organları birbirine bağlar. İster inanın ister inanmayın, vagus siniri yeni nöronların doğumunda bile rol oynamakta.Bu yazıda, yaygın vagus sinir belirtilerini tartışacağım. Vagus siniri, hiperaktif (aşırı uyarılma) veya hipoaktif (az uyarılma) olduğunda, vagus sinir disfonksiyon belirtileri ortaya çıkar.

Aşırıuyarılma içeren bir hastalıktan muzdaripseniz (anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, uykusuzluk (insomia), epilepsi, TSSB vb ) vagus siniriniz büyük oranda bundan sorumludur. Hatta yakın zamanda vagus siniri işleyiş bozukluğu ve Otizm arasındaki bağlantı üzerine yeni araştırmalar başladı.Vagus sinirinin bütün bağırsak işleyişini düzenlediğini düşünürseniz huzursuz bağırsak sendromu üzerinde  oynadığı rol daha az dikkat çekici  olur. Kulak çınlamasından bile o sorumlu…

Vagus siniri aktivitesi gevşemeyi saglar, kalp atış hızını düşürür, kaygı ve depresyonu engellemeye yardımcı olur. Bozulmuş vagus siniri fonksiyonu kalp hızı, kan basıncını, stres tepkisini arttırır ve sindirimi engeller.

 

Vagus Siniri Nedir?Vagus siniri vücuttaki en uzun kafa siniridir. Bağırsakları düzenlemekle kalmaz aynı zamanda kardiyovasküler, solunum, bağışıklık ve endokrin sistemleri de etkiler. Vagus siniri karaciğer, akciğer, dalak, böbrekler ve bağırsakları yönlendirir.Bazı ilginç bilgiler vereyim:- Vagus, etimolojik olarak Latince gezgin/meraklı anlamına gelir. Bu sinir vücutta da uzun ve dolambaçlı bir yol çizer.- Vagal tonus artmışsa, yakınlık ve sosyal iliskiler de sağlıklı bir biçimde artar. Tersine, vagal tonus azalmışsa yalnız kalma, sosyal ilişkilerden kaçınma ve izolasyona sebep olur.- Vagus sinirinin aktivitesi antidepresan bir etkiye sahiptir.- Vagus siniri disfonksiyonu gastrointestinal semptomlara neden olur. Vagus, sinüs mide asiditesini, bağırsak motilitesini ve sindirim suları yükseltir. Hipoaktif bir vagus sinüsü, gecikmiş gastrik boşalmaya neden olur.- Vagus siniri enflamasyonu kontrol altında tutar. Vagus sinir uyarımı karaciğer, dalak ve kalpte tümör nekroz faktörü (TNF) sentezini engeller.- Enterotoksin, gıda zehirlenmesinin belirtilerinden sorumludur. Enterotoksin beynin vagus siniri ve kusma merkezini uyarır böylece hastalık davranışına (boşaltım) neden olur.

Hem aşırı, hem de yetersiz vagus siniri aktivitesi, hastalığa katkıda bulunabilir ve vagal sinir belirtilerine neden olabilir. Örneğin, yetersiz bir aktif vagus gastrik boşalmayı geciktirebilir. Normalde, peristalsit – ritmik kasılmayla ve bağırsak kaslarının gevşetilmesi, ek sindirim için gıdanın ince bağırsağa itilmesini sağlar. Bu kasılmalar vagus sinirinin kontrolü altındadır; Vagus sinir hasarı peristalsiti sekteye uğratır.Aşırı aktif bir vagus sinüsü anormal düşük kalp hızı (bradikardi), senkop ve diğer bazı semptomlara neden olabilir.

Parasempatik sinir sistemiVagus, parasempatik sinir sistemini etkiler. Vagus sinir aktivitesi asagidakileri düzenler:

Nabiz (azalma)Gastrointestinal peristalsis (artış)TerlemekGıda tokluğu (artış)Enflamasyon iltihaplanma (azalma)Sinirsel süreçler (azalma)Nevrojenez (artış)Glikoz homeostazı ve insülin sekresyonu

Vagus, sempatik sinir sisteminin sebep olduğu kalp sinüsü ritm değişiklerini dengeler. Sinir sisteminin sempatik kolu savaş veya kaç tepkisi oluşturmaya yarar. Stresli durumlarda Savas – Kaç sistemi tetiklenir. Böylece kalp hızı, anksiyete, konsantrasyon, kan basıncı ve terleme oranını artırır. Bütün hayvanlar, stresle baş etmelerine yardımcı olmak için bu beceriyi geliştirdiler. Bu sempatik sinir sistemi tepkisi vagus siniriyle ters çalışır. Yani vagus sinirinin kalp atış hızını düşürür ve dinlenmeye ve sindirim sistemine yardım eder.

Travmatik deneyim nedeniyle vagus sinirinin aşırı aktivasyonu sonunda sistem bozulabilir ve az (hypo) ya da fazla (hyper) aktive olabilir.

 

Vagus Siniri Fonksiyon Bozukluğu (Disfonksiyonunun) Belirtileri:

Vagus sinir disfonksiyonunun belirtileri, vagus sinirinin aşırı aktif veya az aktif olmasına bağlı olarak değişir.Vagus sinir disfonksiyonunun en sık semptomlarından biri ağrıdır. Ağrı genellikle kas krampları ile harekete eşlik eder. Bu ağrılar, hareketi durdurmaya neden olacak kadar şiddetli olabilir. Ya da Fibromiyalji gibi rahatsızlıklarla kendini gösterebilir.

Vagus sinirinin işlev bozukluğu da yutma güçlüğüne neden olabilir. Vagus siniriniz hasar görmüşse, normal gag refleksinden de yoksun olabilirsiniz. Vagus siniri boğazdaki bazı kasları kontrol ettiğinden, vagus sinirinin zarar görmesi sesinizi de değiştirebilir. Ses ile birlikte sözsüz iletişim becerileriniz de sekteye uğrar.

 

Yaygın Vagus Siniri Fonksiyon Bozuklukları:

1. Obezite ve Kilo AlmaBazı çalışmalar azalan vagus siniri aktivitesini obezite ile ilişkilendirmiştir. Vagus siniri insülin sekresyonunu ve glukoz homeostazını düzenler, azalan vagus siniri aktivesi bu düzende fonksiyon kaybına yol açar. Vagus siniri gıdalardaki doygunlukta rol oynar. Vagal afferentler, tokluk sinyallerini bağırsaktan beyne iletirler. Dolayısıyla, vagus siniri, iştahı kontrol altında tutmak ve obezitenin gelişmesini önlemeye yardımcı olması bakımından önemlidir.2. Huzursuz Bağırsak Sendromu (IBS)Otonomik sinir sisteminin düzensizliği irritabl bağırsak sendromunun (IBS) gelişiminde rol oynar.3. DepresyonVagus sinir disfonksiyonu kesin olarak ruh halini bozar ve depresyona sebep olabilir.Vagus Sinir Stimülasyonu ile 1985 yılından beri Vagus sinirinden gelen elektriksel uyarının sinirsel aktiviteyi inhibe ettiğini ve köpeklerde nöbetleri bastırdığını biliyoruz. Günümüzde, “vagus sinir uyarımı” tedaviye dirençli depresyon için FDA onaylı bir tedavi olarak kullanılıyor. Ancak Vagus sinir stimülasyonu genellikle invazivdir (daha az invazif yöntemler mevcuttur). Bu nedenle, vagus sinir uyarımı tedavisi en ciddi ve en dirençli depresyon hastaları için saklı tutulur.

 

4. Panik / Anksiyete BozukluğuAnksiyete  ile vagus siniri arasındaki bağlantı iyi biliniyor.Vagus siniri düzgün çalıştığı zaman sempatik “savaş ya da kaç” durumunu dengelemeye yarar. Vagus sinir disfonksiyonu, sempatik süreci beklenmedik şekilde yarım bırakarak aşırı uyarılma (hiperarousal), anksiyete, uykusuzluk, artmış kalp hızı ve dinlenememeye neden olur. Normal vagus sinir aktivitesi, savaş ya da kaç cevaplarını kontrol altında tutmak için gereklidir.

 

5. Bradikardi (Anormal derecede yavaş kalp atış hızı)Bradikardi çok fazla vagal aktivite belirtisidir. Teknik olarak, bradikardi, dakikada kalp atış hızı 60 atım değerinin altında kalp hızı olarak tanımlanır. Maraton koşucularının kardiyovasküler spora bağlı olarak adaptif bir düşük kalp hızı var.Azalan kalp hızı, senkop (geçici bilinç kaybı) veya bayılmaya yol açabilir. Bradikardi yetersiz kalp debisine, zayıf beyin perfüzyonuna ve senkop dönemine (bayılma) neden olur. Anormal derecede yavaş kalp hızı kalp debisini düşürür.Nabız oranlarının düşük olduğu bazı profesyonel koşucular, kalp atış hızlarını arttırmak için koşarak kendilerini tedavi ederler.

 

6. Yutma ZorluğuVagus sinirinin primer motor bölünmesi, tekrarlayan laringeal sinirdir. Tekrarlayan laringeal sinir, bolus (yemek) geçiş sırasında vokal kord adduksiyonu üretmek için önemlidir ve öksürük refleksi sırasında glottik kapatmayı mümkün kılar. Tekrarlayan sinir hasarı vokal kord paralizisine neden olur. Semptomlar şunları içerir:Disfaji – zorluk veya rahatsızlık yutmaZayıf sesZayıf öksürükFarengeal motor güçsüzlüğü ve aspirasyon riskini artıran bir larengofaringeal duyu eksikliğiAspirasyon, maddenin orofarinks veya gastrointestinal kanaldan ses kutusu ve alt solunum yoluna girmesidir.

 

7. Gecikmeli Gastrik BoşaltımAyrıca, geciken gastrik boşalma olarak bilinen Gasteroparesis, bir zarar görmüş ya da az vagal sinir neden olabilir. Vagus siniri, peristalsis koordine eder. Peristalsis, gıdaları ileriye doğru iten dalgalı hareketler yaratan bağırsak kaslarının kasılması ve rahatlamasıdır.

Gecikmiş gastrik boşalma belirtileri şunları içerir:mide bulantısımide ekşimesimide ağrılarıKarında spazmlarkilo kaybı

 

8. Vazovagal senkopSenkop ani, kısa süreli, postural tonus kaybı ile kendini gösteren, geçici bilinç kaybıdır. Ardından çabuk ve tam bir iyileşme gözlenir. Senkopun en önemli özelliği serebral hipoperfüzyondur (beyindeki yetersiz kan akışı). Vazovagal senkopun nedeni, kalp hızında hızlı bir düşüşü tetikleyen ve vasküler tonusta azalmayı tetikleyen bir refleksin aktivasyonudur. Bir vazovagal senkopun ilk anlarında kalp elektrokardiyografisinde kalp boşmuş gibi görülür, bunun sebebi vasküler tonusun azalmasıdır (empty heart syndrom.)

 

9. B12 EksikliğiTedavi gereği Vagus sinirinin bir kısmı cerrahi olarak çıkarılırsa (Vagotomi) ciddi bir yan etki olarak B12 eksikliğine sebep olur. Neden derseniz vagus siniri görevlerinden biri de midede parietal hücreleri uyararak asit ve intrinsik faktörü salgılamaktır. (instrink faktörü B12 emilimi icin gereklidir) Instrink faktörünün B12 yi absorbe etmesi gerekir. Vagus siniri disfonksiyonu ya da Vagotomi sonucunda intrinsik faktörü salınımı azalır bu da vitamin B12 emilimini engeller.Vitamin B12 eksikliği – tedavi edilmezse – sinir hasarına, demansa ve ölüme neden olur.

 

10. Kronik enflamasyonVagus sinirine ilişkin hiçbir yazı / araştırma enflamasyondan bahsetmezse tamamlanmış sayılmaz. Genç ve sağlıklı insanlarda, enflamasyon kendi kendine çözülen lokal bir olaydır. Fakat doğuştan gelen bağışıklık sistemi (devamlı olarak pro-inflamatuar sitokin aktivitesi) vagus fonksiyon bozukluğu sebebiyle bozulabilir. Bu kronik enflamasyon hali sepsis, romatoid artrit, enflamatuar bağırsak hastalığı, multipl skleroz ve muhtemelen Alzheimer hastalığı gibi geniş bir hastalık yelpazesine sahiptir.

 

11. Öksürük BozukluğuAfferent sinir uçları, farinks, larinks ve hava yollarına (terminal bronşiol) ve akciğerin tamamının içine kadar uzanır. Ayrıca dış kulak yollarında (vagus sinirinin auriküler dalı veya Arnold siniri) ve yemek borusunda (özofagusta ) bulunabilirler. Duyusal sinyaller vagus ve larinks sinirleri aracılığıyla (traktus solitarius çekirdeğinde) beyin sapındaki öksürük merkezine (traktus solitarius) sinyal yollarlar. Öksürük refleksi, çok sayıda düzenlenmiş istemsiz kas eylemi dizisini içerir. Vagus fonksiyon bozukluğu gag refleksi gibi öksürük bozukluğuna da yol acabilir.

 

12. NöbetlerVagus siniri fonksiyon bozukluğu ve nöbetler arasındaki ilişki hala araştırılıyor. Vagus siniri stimulasyonunun klinik olarak ilk kullanımı refrakter epilepsi (tedavisi olmayan/zor, dirençli epilepsi) tedavisi içindi. Vagus siniri stimulasyonu tam olarak nasıl olduğu henüz açıklanamasa da nöbetleri sonlandırdı. Nöbetleri nasıl sonlandırdığı üzerine  şu an araştırılmaya devam etmekte olan üç hipotez var.

 

Peki Vagus sinirini nasıl uyarabiliriz ?

 

Ceviri: Ece Turkmut Dere

Axis Mundi ProjectPost Travma Çalışmaları ve Introceptive Yoga TürkiyeTüm Hakları Saklıdır. Yayınlanan çeviri, makale, yazı, döküman, dosyalar izin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz. Copyright © Ece Turkmut 2017